Semerkant Hakkında Bilinenler Ve Az Bilinenler

Özbekistan’ın güneyinde bulunan Semerkant, Taşkent’in 275 km güney batısında yer almaktadır.
Zeravşan Irmağı’nın vadisinde bulunmaktadır.
Nüfusu yaklaşık 500 bin kişidir.
Önemli bir sanayi merkezidir.
UNESCO tarafından dünya miras listesinde yer almaktadır.
Semerkant, eski Farsça’ da “Taş Kent” anlamına gelirken, eski Türkçe’ de temiz kent anlamına gelen “Semizkend” diye adlandırılmıştır.
Şehir Babil ve Roma ile aynı yaştadır.
Dünyanın en eski şehirlerinden biri olan Semerkant, M.Ö. 14. yüzyılda Zeravşan Nehri’nin verimli ovasında bir vaha şehri olarak Persler tarafından kurulmuş ve 1000 yıl boyunca Perslerin egemenliğinde kalmıştır.
Semerkant şehrinin girişinde, yüksek tepelerde MÖ.7 ile 2. yüzyıllara tarihlenen Afrasiab denen antik yerleşimin efsanevi kral Turan tarafından kurulduğu bilinmektedir.
Ö. 329’da Büyük İskenderPers hükümdarı Darius’u mağlup edip Semerkant’ı kendi toraklarına katmıştır.
712‘de Müslüman Araplar tarafından fethedilmiştir.
İslâm dünyasında ilk kâğıt değirmeni Semerkant’ta yapılmıştır. Bu icat Haçlı Seferleriyle Avrupa’ya taşınmıştır.
M.Ö 7 yüzyıldan sonra Semerkant Türklerin egemenliğine geçmiş, Alp Er Tunga bölgenin komutanlığını yapmıştır.
13. yüzyılda Semerkant Cengiz Han tarafından ele geçirildikten sonra yakılıp yıkılmıştır.
1370 yılında bölgenin komutanı olan Timur kendini Moğol hükümdarı ilan edip başkenti Semerkant’a taşıyarak bu şehri baştan aşağı yeniden kurmuştur.
1784 yılında Semerkant Buhara Emirliğinin merkezi olmuştur.
1868‘de Ruslar bölgeyi ele geçirerek Türkistan’a bağlanmıştır.
1924‘ten sonra Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti‘nin Özbekistan eyaletinin başkenti olmuştur.
1930 yılında başkentliği Taşkent’e kaptırmıştır
Şehrin merkezinde ana caddede bulunan Timur heykelinin yanında mavi kubbelerin altında Timur ve yakınlarının mezarı bulunmaktadır. 1405’te Çin seferi sırasında Tanrı Dağları’nda bir nehri geçerken askerlerine cesaret vermek için soğuk suya girmiş ve birkaç gün içinde ölmüştür. Ankara Savaşı sırasında ölen çok sevdiği torunu Muhammed Sultan için yaptırdığı anıt mezarda torununun yanına gömülmüştür.
Timur 35 yıllık saltanatı boyunca çıktığı 15 seferden dönüşte ele geçirdiği şehirlerin ünlü mimarlarını toplayıp Semerkant’a getrmiş ve kenti baştan aşağı mimari eserlerle süslemiştir.
Özellikle Taşkent, Buhara, Semerkant gibi bütün büyük şehirlerin merkezleri, Ortaçağ döneminden itibaren “Registan” olarak adlandırılmıştır.
Yüzyıllardır “Kumlu Yer” anlamına gelen Registan Meydanı, Semerkant şehrinin akademik, dini ve idari merkezidir. Şehirdeki tüm geçit törenleri, festivaller ve Pazar çarşıları bu meydanda düzenlenmektedir. Meydan Timur döneminde çarşılarla doluyken torunu Uluğ Bey bu çarşıları yıktırıp dünyanın en büyük medresesini yaptırır. Meydanda 3 medrese bulunmaktadır. 2001 yılında UNESCO tarafından “Dünya Kültür Mirası Listesi ”ne dahil edilerek koruma altına alınmıştır.
Bu meydandaki restorasyonlarda ülkemizin ve özellikle yeni bağımsızlık döneminde Turgut Özal’ın verdiği desteklerinde büyük etkisi olmuştur
Uluğ Bey Medresesi 1417-1420 yılları arasında yapılmıştır. Registan meydanının batı kısmındadır. Burada 110 tane öğrenci yaşayabilecek şekilde 54 hücre ve büyük bir bahçe bulunmaktadır. Medresede astronomik gözlemler yapmak için bir platform bulunmuştur. Uluğ Bey, ölümüne kadar burada matematik ve astronomi dersleri vermiştir. Medrese yapısı, Uluğ Bey’in astronomiye olan tutkusunu sembolize eder. Kapı üzerindeki on yıldız, uzayı sembolize etmektedir. Ayrıca geometrik desenlerde kullanılmıştır. Medreseye 15 metre yükseklikteki bir kapıdan girilir ve bu kapının bizzat Uluğ Bey tarafından tasarlandığı söylenir. Medresenin içinde Uluğ Bey’in bir de heykeli bulunmaktadır.
Sher-Dor Medresesi 1619-1636 yılları arasında yapılmıştır. Taç kapı üzerinde, Kuran’dan alıntılar, bitkisel süslemeler yaygın olarak kullanılmıştır. Uluğ Bey medresesinin aynısıdır. Halk arasında kapı üzerindeki aslan deseni sayesinde “Aslanlı Medrese” olarak bilinir. Kapıda “güneş” ve “aslanların ceylan avı” resmedilmiştir. “Güneş” ise Zerdüştlüğün etkisini göstermektedir. Medrese 32 metre yüksekliğinde minareye sahiptir.
Tilla-Kari Medresesi1647-1660 yılları arasında yapılmıştır. Registan meydanının kuzey tarafındadır. Eski bir kervansaray, medresesi olacak şekilde bir camiye çevrilmiştir. Yapıda altın kaplama tekniği kullanıldığı için “Tel Kari” ismi verilmiştir.
Semerkant çok özel fırınları ve ekmekleriyle de meşhur bir yer. Meydanın hemen arkasındaki Semerkant çarşısı geleneksel ürünleri satmaya devam etmektedir.
Timur Çinli bir prenses olan eşine sevgisini ifade etmek için bu meydanın az ilerisine Bibi Hanım camisini yaptırmıştır. 5 yılda yapılıp 1404 yılında tamamlanan bu Doğu’nun en büyük camisi olması için inşa edilen binada 15 bin işçinin yanında 100’den fazla da fil kullanmıştır. Binaya filler rahat girebilsin diye kapı oldukça büyüktür.
Yapılan 60 metre yüksekliğindeki orijinal kubbe 17, yüzyılda çökmüştür ve günümüzdeki kubbe sadece 30 metredir.
Caminin kubbesi cennet kubbe olarak isimlendirilir.
Caminin avlusundaki mermer rahle Hz Osman’ın dünyanın en eskisi kabul edilen Kuran-ı Kerim için yapılmıştır.
Caminin tam karşısında Bibi Hanım’ın türbesi bulunmaktadır.
Bibi Hanım camisinin bir kaç yüz metre aşağısında bulunan Hz. Muhammed’in kuzeni Kusama İbn Abbas türbesinin de içinde bulunduğu Şah-ı Zinde ya da Yaşayan Kral Mezarlığı 14. yüzyılda birbiri ardına inşa edilmiş 11 türbeden oluşmaktadır. Buraya “Sokak Mezarlığı” da denilir. Kusama İbn Abbas 640 yılında Semerkant şehrinde vaaz vermiş, 13 yıl burada yaşamış ve daha sonra bir namaz sırasında Zerdüştler tarafından öldürülmüştür.
Timur’dan sonraki en önemli hükümdar aynı zamanda bir bilim adamı olan Uluğbey’dir. Timur’un torunu olan Uluğ Bey döneminde Semerkant çağının en önemli bilim ve kültür merkezi haline gelmiştir.
Uluğ Bey rasathanesi Semerkant merkeze yaklaşık 3 kilometre uzakta bir tepe üstünde 1428 yılında yapılmıştır. Uluğ Bey oğlu tarafından devlet işleriyle ilgilenmiyor diye öldürüldükten sonra fanatik dinciler tarafından yerle bir edilmiştir. 40 metre yüksekliğinde 46 metre çapında olduğu tahmin edilmektedir. Uluğ Bey dünyanın güneş etrafında döndüğünü Kopernik’ten 60 yıl Galileo’dan 200 yıl önce bulmuştur. İlk yıldız haritasını yapmıştır. Aya ilk ayak basan Neil Armstrong ay yüzündeki 3 kraterden birine Uluğ Bey adını vermiştir.
Rasathane yıkılırken kaçan öğrencilerinden Ali Kuşçu Fatih Sultan Mehmet’in himayesine girmiş yanında kaçırabildiği kitaplar yüzyıllarca kaynak kitap olarak kullanılmıştır.
İmam Buhari, Müslüman dünyasının en önemli hadis uzmanı kabul edilmektedir. 870 yılımda ölümü sonrası Semerkant’a 25 km uzaklıktaki türbeye gömülmüştür ve Orta Asya’nın en önemli dini ziyaret yerlerinden biridir. 1998 yılı UNESCO tarafından “İmam Buhari” yi anma yılı ilan edilmiştir.